दूध दूषित होणे: कारणे, दुष्परिणाम आणि प्रतिबंधक उपायदूध दूषित होणे

दूध हे आपल्या दैनंदिन आहारातील महत्त्वाचे घटक आहे. मात्र, दूध दूषित होणे ही समस्या आजही ग्रामीण व शहरी भागात दिसून येते. दूषित दूध केवळ उत्पादनाची गुणवत्ता कमी करत नाही, तर अनेक आरोग्यविषयक धोके निर्माण करते.

🧪 दूध दूषित होण्याची प्रमुख कारणे

1. अस्वच्छ उपकरणे: न धुतलेले दूध काढण्याचे बादली, मशीन वा हात यामुळे जंतू दूधात मिसळतात.
2. आजारी जनावरे: मस्टायटिससारखे आजार असलेल्या गायींच्या दुधात जंतू असण्याची शक्यता अधिक असते.
3. अस्वच्छ गोठा आणि थन: थनाभोवती माती, शेण किंवा धूळ असल्यास ते दूधात मिसळते.
4. दूषित पाणी: उपकरणे धुण्यासाठी किंवा दूधात भेसळ करण्यासाठी वापरलेले अपवित्र पाणी हे एक मोठे कारण आहे.
5. थंड न करणे: दूध वेळेवर ४°C पेक्षा खाली थंड न केल्यास बॅक्टेरिया वाढतात.
6. औषधांचे अंश: औषधोपचारानंतर योग्य कालावधी न ठेवल्यास दूधात औषधांचे अंश राहतात.

⚠️ दूषित दूधाचे दुष्परिणाम

• पोटदुखी, उलटी व अतिसार
• अन्न विषबाधा
• ब्रुसेलोसिससारख्या रोगांचा प्रसार
• लहान मुलांमध्ये संसर्ग व अस्वस्थता
• दही, ताक, साजूक तूप खराब होणे

✅ दूध दूषित होण्यापासून बचावाचे उपाय

• दूध काढण्यापूर्वी व नंतर उपकरणांची निर्जंतुकीकरण करा
• थन स्वच्छ करण्यासाठी कोमट पाण्याचा वापर करा
• दूध ३० मिनिटांच्या आत थंड करा
• आजारी जनावरांचे दूध वेगळे ठेवा
• स्वच्छ पाणी जनावरांना व उपकरणांना द्या
• औषधोपचारानंतर दिलेला विश्रांती कालावधी पाळा

दूषित दूध टाळण्यासाठी स्वच्छता, वेळेवर थंड करणे आणि योग्य जनावरांची निगा या गोष्टी अत्यावश्यक आहेत. यामुळे ग्राहकांचे आरोग्य सुरक्षित राहते आणि दूध उत्पादकांची प्रतिष्ठा जपली जाते.दूध दूषित होणे ही टाळता येण्यासारखी समस्या आहे. नियमित स्वच्छता, जनावरांची निगा आणि योग्य प्रक्रिया यांमुळे दूध शुद्ध आणि सुरक्षित ठेवता येते. शेतकरी, दूध उत्पादक आणि ग्राहक सगळ्यांनीच ही खबरदारी घ्यावी