🐄 उन्हाळ्यात गायीची स्वच्छता कशी राखावी: संपूर्ण मार्गदर्शक
उन्हाळा म्हणजे उष्णतेचा कहर. प्राणी यामध्येही त्रस्त होतात. विशेषतः दूध देणाऱ्या गायींना योग्य काळजी न घेतल्यास आजार होण्याची शक्यता अधिक असते.
या लेखात आपण “गायीची स्वच्छता उन्हाळ्यात” कशी राखावी हे सविस्तर पाहणार आहोत.
🌡️ उन्हाळ्यातील धोके
1. उष्माघाताचा धोका
गायींना सतत ऊन लागल्यास त्यांना उष्माघात होतो.
त्यामुळे दूध उत्पादनात घट येते.
2. त्वचारोग व फोड
घाम व उष्णतेमुळे फोड, खरुज, आणि त्वचारोग होऊ शकतात.
3. पाण्याची कमतरता
उन्हाळ्यात पाणी कमी झाल्यास गायींचे चारा पचण्याचे प्रमाण कमी होते.
🧼 गायींच्या स्वच्छतेसाठी उपाययोजना
✅ 1. रोज आंघोळ घालणे
गायींना रोज सकाळी आणि संध्याकाळी थंड पाण्याने आंघोळ घालावी.
हाताने साफ करावे. पाठीवर पाणी ओतून उष्णता कमी करावी.
✅ 2. छायेसाठी व्यवस्था
गोठ्याजवळ झाडे लावा. शेड मध्ये हवेची खेळती व्यवस्था ठेवा.
तारपोलीन किंवा गवताची चटई लावावी.
✅ 3. गोठ्याची स्वच्छता
दररोज शेण आणि लेंड्या काढाव्यात.
जमिनीवर स्फोटक फवारणी करावी. डासांची वाढ टाळा.
✅ 4. हिवताप आणि रोग प्रतिबंध
ICAR च्या मार्गदर्शकानुसार उन्हाळ्यात लसीकरण करणे आवश्यक असते.
हिवताप आणि दाहावर नियंत्रण मिळवणे आवश्यक आहे.
🥛 दूधाच्या स्वच्छतेसाठी विशेष काळजी
- दूध काढताना हात स्वच्छ असावेत.
- उपयोगात येणारी भांडी नीट धुणे आवश्यक.
- दूध काढून लगेच थंड ठिकाणी ठेवावे.
🍃 आहार आणि पाण्याचे व्यवस्थापन
✔️ थंड पाणी उपलब्ध करून द्या
गायींना नेहमी थंड व स्वच्छ पाणी उपलब्ध असावे.
पाण्यात ORS पावडर टाकल्यास उष्णतेचा परिणाम कमी होतो.
✔️ हिरवा चारा वाढवा
उन्हाळ्यात गायींना ओलसर हिरवा चारा द्यावा.
हे पचन सुधारते व शरीरातील उष्णता कमी करते.
✔️ खनिज मिश्रण द्या
खनिज मिश्रण गायीच्या शरीरातील इलेक्ट्रोलाइट बॅलन्स राखते.
🛡️ रोग टाळण्यासाठी सावधगिरी
➤ कीटक नियंत्रण
गोठ्यात कीटकनाशक फवारावे. गोचिडी, माशी यांचा प्रादुर्भाव टाळावा.
➤ पायांची निगा
पाय स्वच्छ ठेवावे. दर आठवड्याला पाय धुऊन डेटॉलमध्ये बुडवावे.
➤ कान व डोळे तपासणी
उन्हाळ्यात डोळ्यांत इन्फेक्शन होऊ शकते.
नियमित तपासणी करा.
🧯 गोठ्यातील अग्निसुरक्षा
उन्हाळ्यात आग लागण्याचा धोका वाढतो.
गोठ्यातील विद्युत उपकरणे तपासावीत. प्लग व वायर योग्यरित्या लावाव्यात.
🧪 नैसर्गिक उपाय आणि टिप्स
- गोमूत्र फवारणी केल्यास गोठा निर्जंतुकीकरण होतो.
- लिंबाचा रस, माठातील पाणी उपयोगात घ्या.
- जमिनीत पाण्याची छद्मसिंचन पद्धत वापरा.
🧭 शासनाच्या योजना
NDDB आणि ICAR संस्था उन्हाळ्यात पशू आरोग्यावरील विविध प्रशिक्षण घेतात.
शेतकऱ्यांनी ह्या योजनांचा लाभ घ्यावा.
NDDB प्रशिक्षण माहिती
ICAR गाई व बकऱ्यांचे आरोग्य मार्गदर्शन
📍 निष्कर्ष
उन्हाळ्यात गायींची स्वच्छता राखणे अत्यंत आवश्यक आहे.
दूध उत्पादन वाढवायचे असेल, तर शरीरातील उष्णता कमी ठेवणे आणि वातावरण स्वच्छ ठेवणे गरजेचे आहे.
