🐄 गायींमध्ये मिल्क फीवर: कारणे व उपचार
प्रस्तावना
गायींमध्ये मिल्क फीवर हा सामान्य पण गंभीर आजार आहे. हे calve झालेल्या गायींना होते. त्यामुळे दुध उत्पादन कमी होते. मरतंच जाऊ शकते. योग्य वेळेत ओळख व उपचार करणे अत्यावश्यक आहे.
कारणे
- कॅल्शियमची कमी
गायींमध्ये calve नंतर घट्टपणे calcium कमी होतो. - संतुलित आहाराचा अभाव
गर्भवती गायेला योग्य प्रमाणात खनिज व सप्लिमेंट न देता आहार देणे चुकुनी. - जल कमी पुरवठा
दिवसभर पुरेसे पाणी न मिळणे calcium साठ्यात फरक टाकते.
लक्षणे
- तोंड पकडून झुगारलेली स्थिती
- पाय हलके होणे किंवा गडबड
- ऐनवेळेत झोप
- थंड कान व नाक
- श्वास ठेचकधा होतो
- पोट व प पेंगाळणे कमी
प्राथमिक उपचार
- कॅल्शियम इंजेक्शन
पशुवैद्यकीय सल्ल्यानुसार ही प्रथम उपचार पद्धत. - लाईट ग्लूकोज इंजेक्शन
एनर्जी मिळवण्यासाठी. - पाणी पुरवठा
थोडे पाणी दुधाच्या जेवणात मिसळून द्या.
पशुवैद्यकीय तपासणी महत्व
- ताप, नाडी व कॅल्शियम पातळी तपासणे
- योग्य औषधाचे प्रमाण ठरवणे
- calcium आणि phosphorus संतुलन अभ्यासणा
दैनंदिन देखभाल
- संतुलित आहार — कॅल्शियम व खनिज पूरकांसह
- पानी स्वच्छ व पुरेसे द्या
- विशिष्ट वेळा नियमित खुराक द्या
पुनरावृत्ती टाळणे
- गर्भावस्थेत Calcium rich सप्लिमेंट ग्रहण
- बदलेल्या आहारापासून सावधगिरी
- मल्टिमिनरल सप्लिमेंट चालू ठेवा
बचावासाठी उपाय
- ठाम आहाराचे नियोजन
- लस आणि पंचनामा करून विद्यमान रुग्ण ओळख
- पशुवैद्यकीय सल्ल्यानुसार calcium साठा वाढवणे
घरेलू सावधगिरी
- गरम शिंकाने गांठेरी व फोड असल्यास मारणे
- पोषणयुक्त चारा देणे
- गरम पाणी थोडे गरम देणे
महत्व
- दुध उत्पादन सुरळीत राहते
- कौटुंबिक उत्पन्न टिकते
- पशूंच्या आरोग्यावर सकारात्मक प्रभाव पडतो
- इतर खंडांपर्यंत आजार टाळले जातात
🌾 मिल्क फीवरचा धोका कोणत्या गायींमध्ये अधिक?
- प्रथम वेलीचे गाईपेक्षा अनुभवी गाईंचा धोका अधिक
कारण त्यांच्या शरीरातील कॅल्शियम साठवण क्षमता कमी असते. - उच्च दूध उत्पादन करणाऱ्या गायींमध्ये
अशा गायी जास्त दूध देतात त्यामुळे शरीरातील कॅल्शियम झपाट्याने कमी होते. - जेव्हा गायेला पहिले बाळ होते आणि ती जास्त दूध देते
या स्थितीत शरीर पूर्णतः तयार नसते, आणि आजाराची शक्यता अधिक असते.
🧪 निदानाची पद्धत
- रक्त तपासणी:
कॅल्शियमची पातळी 7 mg/dl पेक्षा कमी असल्यास मिल्क फीवर समजला जातो. - क्लिनिकल निरीक्षण:
पशुवैद्यक गायची लक्षणे पाहून प्राथमिक निदान करतो. - EMG चाचणी:
स्नायूंमध्ये विद्युत लहरींचा अभ्यास करून निदान केले जाते.
🌿 नैसर्गिक उपचार
- मेथी व गोखरूचा चहा:
गायेला हलक्या गरम चहाच्या स्वरूपात देणे.
यामुळे पचन सुधारते आणि शरीरातील उष्णता वाढते. - तुळस व अद्रकाचा अर्क:
50 मिली गरम करून पाणी मिसळून देणे लाभदायक ठरते. - गरम चोथा किंवा उकडलेली हरभरा डाळ:
गायीला शक्ती व उष्णता मिळते.
🌟 पशुपालकांनी घ्यावयाची काळजी
- गायीच्या खुराकात Pre-Calving आणि Post-Calving Supplements द्या.
- प्रत्येक बाळंतपणानंतर गाय 24 तास निरीक्षणात ठेवा.
- तापमान व झोपेचे निरीक्षण ठेवा.
- रोगाची पुनरावृत्ती टाळण्यासाठी नियमित वैद्यकीय तपासणी करा.
📆 आजार टाळण्यासाठी दिनचर्या
| वेळ | क्रिया |
|---|---|
| सकाळी 6:00 | गायेला स्वच्छ पाणी व हलकी चराई |
| सकाळी 8:00 | सप्लिमेंटसह संतुलित आहार |
| दुपारी 12:00 | ताजे हिरवे चारा |
| संध्याकाळी 5:00 | दूध काढणे व आरोग्य निरीक्षण |
| रात्री 8:00 | पोषक आहार, कोरडा गोठा व उबदार झोप |
