देसी गायींचा व्यवसाय हे आजच्या काळात फायदेशीर ठरत आहे. शाश्वत उत्पन्नासाठी अनेक शेतकरी या व्यवसायाकडे वळत आहेत.
देसी गायींचा दुग्ध व्यवसाय सुरू करणे हे कमी खर्चात अधिक नफा देणारे क्षेत्र ठरते.
योग्य योजना आणि व्यवस्थापनासह देसी गायींचा दुग्ध व्यवसाय सुरू करणे अधिक सुलभ होऊ शकते.
“आजच्या काळात देसी गायींचा दुग्ध व्यवसाय हे ग्रामीण भागातील तरुणांसाठी एक उत्तम पर्याय ठरत आहे.”
“देसी गायींचा दुग्ध व्यवसाय करताना योग्य जातींची निवड महत्त्वाची असते.”
“सरकारकडून देसी गायींच्या दुग्ध व्यवसायासाठी विविध योजना राबवल्या जातात.”
“देसी गायींचा दुग्ध व्यवसाय करताना गोठा, आहार आणि आरोग्य व्यवस्थापन महत्त्वाचे ठरते.”प्रस्तावना
भारतातील शेतीपूरक व्यवसायांमध्ये दुग्ध व्यवसायाला विशेष स्थान आहे. यामध्ये देसी गायींचा दुग्ध व्यवसाय आरोग्यदृष्ट्या फायदेशीर व आर्थिकदृष्ट्या शाश्वत ठरतो. योग्य नियोजन व योग्य मार्गदर्शन घेतल्यास अल्प गुंतवणुकीतूनही चांगला नफा मिळवता येतो.
1. योग्य गाय निवडणे
- स्थानिक हवामानात तग धरू शकणाऱ्या गायी निवडा.
- गिर, साहीवाल, राठी, थारपारकर या जाती प्रचलित आहेत.
- गाय निरोगी, पाळी नियमित व दूध उत्पादन 6-8 लिटर असावे.
2. गोठा आणि निवास
- स्वच्छ, हवेशीर, वायुवीजनयुक्त गोठा आवश्यक.
- पावसाचे पाणी साचणार नाही याची व्यवस्था असावी.
- गायीला आरामदायी जागा, विश्रांतीसाठी खुली जागा महत्त्वाची आहे.
3. चारा व्यवस्थापन
- हिरवा चारा: नेपिअर, ज्वारी, मका.
- कोरडा चारा: उडीद, हरभरा, गहू व भुसा.
- पूरक आहारात मिनरल मिक्स व खनिजे समाविष्ट असावी.
- स्वच्छ पाणी कायम उपलब्ध ठेवा.
4. आरोग्य व लसीकरण
- मासिक पशुवैद्यकीय तपासणी.
- लसीकरण – FMD, HS, BQ, Brucellosis.
- डिवॉर्मिंग दर 3 महिन्यांनी करावी.
- आहारात लसणाचा वापर फायदेशीर.
5. दुभती गाय आणि दुध संकलन
- सकाळ-संध्याकाळ दूध काढताना स्वच्छता बाळगा.
- दूध 4°C ला थंड करून साठवा.
- दूध नळ्यांमधून किंवा डेअरी युनिट्सना द्या.
- लोणी, ताक, तूप यांचे उत्पादन करून विक्री वाढवा.
6. विपणन व ब्रँडिंग
- स्थानिक बाजारपेठेचा अभ्यास करा.
- ‘Organic Desi Milk’ सारखा ब्रँड तयार करा.
- सोशल मिडियाचा वापर करून थेट ग्राहकांशी संपर्क ठेवा.
- WhatsApp/Telegram वर दूध ग्राहक गट तयार करा.
7. शासकीय योजना व अनुदान
- नाबार्ड डेअरी योजना अंतर्गत 25% ते 33% सबसिडी.
- MAFSL (महा एग्री) अंतर्गत शेतकऱ्यांना उपकरणांसाठी मदत.
- पशुसंवर्धन विभागामार्फत मोफत प्रशिक्षण व अनुदान.
- अर्ज करताना आधार, 7/12, प्रकल्प अहवाल आवश्यक.
8. व्यवसाय खर्च व नफा
| खर्च प्रकार | अंदाजे खर्च (10 गायींसाठी) |
|---|---|
| गायींची खरेदी | ₹3,00,000 |
| गोठा बांधणी | ₹1,50,000 |
| चारा व औषधे | ₹50,000/महिना |
| एकूण दूध उत्पादन | 60 लिटर/दिवस |
| विक्री (₹50/लिटर) | ₹90,000/महिना |
| नफा (अनुमानित) | ₹20,000-25,000/महिना |
9. प्रशिक्षण व कौशल्य
- कृषी विद्यापीठे, कृषी विज्ञान केंद्रे, पशुवैद्यकीय केंद्रे प्रशिक्षण देतात.
- देसी गायींवरील प्रशिक्षण शिबिरात सहभागी व्हा.
- YouTube, कृषि पोर्टल्स वरून ज्ञान घ्या.
10. काळजी घेण्याचे नियमित उपाय
- गायींना सकाळ-संध्याकाळ मोकळ्या हवेत सोडा.
- वेळेवर दूध काढा.
- दूधाच्या दर दिवसभर ठेवल्यास त्याचा दर्जा कमी होतो.
- गोठा रोज साफसफाई करा.
निष्कर्ष
देसी गायींचा दुग्ध व्यवसाय केवळ आर्थिकदृष्ट्या फायदेशीर नाही, तर आरोग्यदृष्ट्याही महत्त्वाचा आहे. योग्य जातीची निवड, आहार व्यवस्थापन, नियमित तपासणी आणि विपणन नियोजन यामुळे यशस्वी डेअरी फार्म शक्य होतो. ग्रामीण भागातील बेरोजगार तरुण, महिला बचतगट यांच्यासाठी हा उत्तम पर्याय आहे.
