गायींसाठी लसीकरण वेळापत्रक पाळणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. गायींच्या निरोगी आरोग्यासाठी आणि सातत्यपूर्ण दूध उत्पादनासाठी लसीकरण हा अत्यावश्यक उपाय आहे. योग्य वेळेत योग्य लसीकरण केल्यास आजारांचा धोका मोठ्या प्रमाणात कमी होतो.
📌 1. लसीकरणाचे महत्त्व
लसीकरणामुळे गायींना अनेक विषाणूजन्य व जीवाणूजन्य आजारांपासून संरक्षण मिळते.
त्यामुळे औषध खर्च कमी होतो आणि मृत्यू दर घटतो.
लसीकरण वेळेवर न केल्यास संपूर्ण गोठा बाधित होऊ शकतो.
🕒 2. लसीकरण केव्हा करावे?
गायीच्या आयुष्यातील विविध टप्प्यांवर वेगवेगळ्या लसी आवश्यक असतात.
काही लसी वार्षिक असतात, तर काही विशेष परिस्थितीत दिल्या जातात.
गर्भधारणा, वासरू जन्म, किंवा ऋतुमानानुसारही लसीकरण वेळ ठरतो.
🦠 3. सामान्य लसी आणि त्यांचे वेळापत्रक
| लसीचे नाव | आजाराचे नाव | लस देण्याचा योग्य वेळ |
|---|---|---|
| FMD | खुरपका व मुखपका | प्रत्येक 6 महिन्यांनी |
| HS | हेमोरजिक सेप्टिसीमिया | वर्षातून एकदा (पावसाळ्यापूर्वी) |
| BQ | ब्लॅक क्वार्टर | दरवर्षी (पावसाळ्यापूर्वी) |
| Brucellosis | ब्रुसेलोसिस | वासरू मादी 4-8 महिन्यांची असताना |
| Theileriosis | थायलिरिओसिस | फक्त टिकलागू भागात (एकदाच) |
| Anthrax | अँथ्रॅक्स | फक्त गरज असल्यास, स्थानिक गरजेनुसार |
🧬 4. वासरासाठी लसीकरण वेळापत्रक
वासरू जन्मानंतर काही दिवसांत लसीकरण सुरू करावे.
| वय | लसीकरण |
|---|---|
| 1-2 आठवडे | BQ + HS |
| 3-4 आठवडे | FMD |
| 4-8 महिने | Brucellosis (फक्त मादी वासरांना) |
| 6 महिने | FMD (पुनः) |
💉 5. गर्भार गायींसाठी विशेष काळजी
गर्भार गायींसाठी काही लसी फार आवश्यक असतात.
रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी योग्य वेळी लसीकरण करणे गरजेचे आहे.
- FMD – गर्भधारणेच्या पहिल्या टप्प्यात
- HS आणि BQ – पावसाळ्यापूर्वी
- Brucellosis – वासरू अवस्थेतच देणे योग्य
🩺 6. लसीकरणानंतरची काळजी
लसीकरणानंतर काही वेळ गाईवर निरीक्षण ठेवावे.
कधीकधी थोडे ताप किंवा सूज दिसू शकते.
त्यामुळे स्वच्छ पाणी, विश्रांती व गवत पुरेसे द्या.
औषध न देता डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.
🧼 7. लसीकरण करताना स्वच्छता
- इंजेक्शन देण्याआधी सुई निर्जंतुक करा.
- हात धुवा व स्वच्छ जागा निवडा.
- अनेक जनावरांना एकाच सुईचा वापर करू नका.
📋 8. लसीकरण रेकॉर्ड ठेवा
प्रत्येक जनावरासाठी लसीकरण तारीख लिहा.
रेकॉर्डमध्ये खालील गोष्टी असाव्यात:
- जनावराचे नाव/क्रमांक
- लस दिल्याची तारीख
- कोणती लस दिली
- लस देणाऱ्या डॉक्टरचे नाव
हे रेकॉर्ड भविष्यातील आजार व व्याख्यांसाठी उपयोगी पडतात.
📍 9. सरकारी योजना आणि मदत
केंद्र आणि राज्य सरकारद्वारे मोफत लसीकरण मोहिमा घेतल्या जातात.
राष्ट्रीय पशुधन अभियान अंतर्गत मोफत FMD आणि HS लस दिल्या जातात.
स्थानिक पशुवैद्यकीय केंद्राशी संपर्क साधा.
🌿 10. नैसर्गिक उपायांबरोबर लसीकरण महत्वाचे
काही शेतकरी आयुर्वेदिक किंवा पारंपरिक उपाय करतात.
ते उपाय चांगले असले तरी लसीकरणाला पर्याय नाही.
लसीमुळे प्रतिकारशक्ती अधिक ठोस होते.
🔄 11. लसीकरण वेळापत्रकाचे पालन का आवश्यक?
- जनावरांचे आरोग्य टिकते
- दूध उत्पादन स्थिर राहते
- गोठ्यातील इतर गाई बाधित होत नाहीत
- औषध खर्च वाचतो
Home | Indian Council of Agricultural Research Krishi Bhavan
