गाभण गायींचा आहार योग्य ठेवणे हे केवळ तिच्या आरोग्यासाठीच नव्हे तर जन्माला येणाऱ्या वासराच्या आरोग्यासाठीदेखील अत्यंत आवश्यक आहे. गर्भधारणेच्या काळात गायीला विशेष पोषण आवश्यक असते कारण तिच्या शरीरावर दुहेरी ताण असतो – स्वतःच्या आरोग्याचे रक्षण आणि गर्भाच्या वाढीसाठी पोषण पुरवणे.
१. गर्भधारणेच्या वेगवेगळ्या टप्प्यांमध्ये आहाराचे नियोजन
गायीच्या गर्भधारणेचा कालावधी सुमारे 280 दिवसांचा असतो. यामध्ये सुरुवातीचे 2 महिने, मधले 3 महिने आणि शेवटचे 3 महिने या तीन टप्प्यांमध्ये वेगवेगळ्या प्रकारचा आहार आवश्यक असतो.
गाभण गायींचा आहार का महत्त्वाचा असतो?
सुरुवातीच्या टप्प्यात गाभण गायींचा आहार
प्रथम टप्पा (0-90 दिवस)
या काळात गर्भ फारसा विकसित होत नाही, त्यामुळे गायीचा नेहमीचा आहार पुरेसा ठरतो. मात्र, हिरव्या चाऱ्याची मात्रा वाढवावी व स्वच्छ पाणी पुरेसे मिळायला हवे.
मधल्या कालखंडातील गाभण गायींसाठी पोषण
द्वितीय टप्पा (91-210 दिवस)
गर्भाची वाढ या टप्प्यात झपाट्याने होते. त्यामुळे प्रथिने, कॅल्शियम, फॉस्फरस यांचे प्रमाण वाढवणे गरजेचे असते. गायीला दररोज 1.5-2 किलोपर्यंत दाणेदार खाद्य (concentrates) दिले पाहिजे.
शेवटच्या महिन्यात गाभण गायींचा आहार आणि विश्रांती
तृतीय टप्पा (211-280 दिवस)
शेवटच्या टप्प्यात गर्भ पूर्ण विकसित होत असतो. त्यामुळे यावेळी ऊर्जा देणारा आहार, जसे की मका, गहू, तेलबियांपासून मिळणारे खाद्य, हे द्यावे. यासोबतच मिनरल मिक्सचर आणि व्हिटॅमिन्स देणेही महत्त्वाचे आहे.
२. मिनरल मिक्सचर आणि पूरक आहाराचे महत्त्व
गाभण गायींना मिनरल मिक्सचरमध्ये कॅल्शियम, फॉस्फरस, मेग्नेशियम, आयोडीन, झिंक आणि इतर घटक आवश्यक असतात. हे गर्भाच्या हाडांच्या विकासासाठी, रक्त निर्माण प्रक्रियेसाठी आणि गर्भाशयाच्या कार्यक्षमतेसाठी गरजेचे असते.
पूरक आहारात खालील गोष्टींचा समावेश असावा:
- बायपास फॅट – गायीच्या शरीराला ऊर्जा मिळवण्यासाठी
- व्हिटॅमिन AD3E – रोगप्रतिकारशक्ती वाढवण्यासाठी
- जंतनाशक औषधे (3 महिन्यांनी एकदा) – आतड्यांतील परजीवी दूर करण्यासाठी
३. पाणी आणि स्वच्छता
गाभण गायीला स्वच्छ आणि भरपूर पाणी मिळणे अत्यंत आवश्यक आहे. पाण्याची कमतरता आल्यास दूध उत्पादनावर आणि गर्भाच्या वाढीवर विपरित परिणाम होऊ शकतो. गायीचे घर साफसफाईचे आणि मोकळे असावे.
४. विशेष काळजीचे मुद्दे
- गाभण गाय जास्त वेळ उभी राहू नये, त्यामुळे पायांवर ताण येतो.
- तिला ताण-तणावापासून दूर ठेवावे.
- गरज असल्यास पशुवैद्यकाची नियमित तपासणी करावी.
- गर्भधारणेच्या अखेरच्या दिवसांत गायीच्या हालचाली मर्यादित ठेवाव्यात.
निष्कर्ष
गाभण गायींचा आहार योग्य नियोजनाने दिल्यास ती निरोगी राहते आणि तिचे वासरूही बळकट होते. योग्य प्रमाणात पोषण, पूरक आहार, मिनरल मिक्सचर आणि स्वच्छतेची काळजी घेतल्यास दुधाळी गाय म्हणून तिची कार्यक्षमता अधिक चांगली राहते.
